verwachte ontwikkelingen in de wereld van energie - deel 2

In 2019 is het Europese Clean Energy Package (CEP) aangenomen. Dit moet door de lidstaten binnen twee jaar geadopteerd worden in nationale wetgeving. Voor Nederland het startpunt voor het vormgeven van een nieuwe Energiewet. Daarbij is dit moment aangegrepen om de Gaswet en Elektriciteitswet uit 1998 te vervangen. Bovendien moet de Energiewet onderdelen van het Klimaatakkoord implementeren. 

De Energiewet schetst een nieuw, ambitieus marktmodel met aandacht voor onder andere prosumenten, energiegemeenschappen, aggregators, peer-to-peer levering, dynamische tarieven, vraagrespons en congestie management. Op dit moment zijn al een aantal elementen hiervan tijdelijk toegestaan in het kader van de Experimentenregeling Elektriciteit- en Gaswet.

Het nieuwe model dat de Energiewet introduceert is zeer ingrijpend voor de energiewereld zoals we die vandaag de dag kennen. In feite wordt het straks mogelijk om bij een aansluiting meerdere contracten met verschillende (nieuwe) marktrollen af te sluiten, gesplitst naar leveringsrichting. Het bevat essentiële zaken om een energietransitie mogelijk te maken van centraal gestuurde fossiele opwekking van elektriciteit naar decentraal gestuurde hernieuwbare opwekking.

Na een aantal iteraties is de Energiewet in 2022 aangeboden bij de Raad van State. Zij komt begin 2023 met het advies om de Energiewet in de huidige vorm niet door te laten gaan. Waarom? Door twee oude wetten met nieuwe Europese wetgeving en nieuw nationaal beleid samen te voegen, ontstaat een potpourri waarvan de herkomst onduidelijk is. Het advies luidt dan ook om niet alles in één wet samen te voegen.

Verwachte ontwikkeling 2023

Kan de energietransitie wachten op het volledig herzien van deze Energiewet? Eigenlijk niet. Desnoods worden er weer experimentenregelingen opengesteld of worden er losstaande wetpakketten in plaats van één bulk wet ingevoerd. Het Clean Energy Package had bovendien in 2021 al in nationale wetgeving omgezet moeten zijn, de overheid heeft zich voor minder bij de rechter moeten verantwoorden. De tijd begint te dringen. De energietransitie zal hoe dan ook voortgezet worden, met of zonder Energiewet.

Grootschalige opslag gaat het worden

Door de toename van duurzame energiebronnen waarvan het opwekmoment lastig voorspelbaar is (zon en wind), volgt de opwek van energie niet meer zozeer de vraag, maar bepaalt opslag in hoeverre momentane energie nog bruikbaar is. Opslag en afstemming van verbruiksmomenten wordt dus steeds bepalender voor de leveringszekerheid. De wijze van opslag kan variëren van het laten vollopen van stuwmeren of met een chemisch proces zoals de aanmaak van waterstof óf met accu-opslag.

Verwachte ontwikkeling 2023

Voor 2023 voorzien wij dat meer duurzame energie zal worden weggegooid of onbenut zal blijven. Door de aanhoudende sterke groei van zonnepanelen zal de capaciteit aan zonne-energie op enkele middagmomenten namelijk groter zal zijn dan de totale Nederlandse elektriciteitsvraag. Op dat moment exporteren is dan niet altijd mogelijk, gezien de beperkte internationale interconnectiecapaciteit, en het feit dat het in onze buurlanden waarschijnlijk dan ook zonnig is. De vollasturen zullen daardoor afnemen. Ook de capaciteit van wind groeit sterk, wat met name ‘s nachts een behoorlijke impact heeft op het overaanbod. Het wordt dus steeds interessanter om deze steeds vaker voorkomende tijdelijke energie-overschotten te leren benutten.

Nederland kan het zich niet permitteren om als koploper in aantal panelen per inwoner, deze overtollige zonne-energie te laten lopen, terwijl later op de dag fossiele energie nodig is om Nederland van elektra te voorzien. Het opslaan van de (in feite) gratis energie die later voor hogere prijzen verkocht kan worden, zou niet alleen financieel en qua CO2-reductie aantrekkelijk moeten zijn, maar ook door de overheid moeten kunnen worden gestimuleerd of afgedwongen, om niet-noodzakelijke overbelasting van het net te voorkomen. De daarmee vermijdbare meerkosten van een zwaarder en dus duurder net om de pieken aan te kunnen, kunnen dus beter ingezet worden voor grootschalige opslagmogelijkheden op knooppunten in het netwerk. 

Door de snel dalende prijscurve van accu-opslag in combinatie met de sterke groei bovengenoemde overschotten, zal 2023 het jaar worden van de doorbraak van grootschalige bedrijfsmatige accusystemen. Met name de aansluitbeperkingen, congestie, de stijgende CO2-prijs en de toegenomen waarde van flexibiliteit dragen nu bij aan de aantrekkelijkheid van grootschalige opslag. Met het langdurige uitstel van de afbouw van de  salderingsregeling is thuisopslag nog niet lonend, maar voor grootschalige opslag is de opstart begonnen! Als de overheid hier op in wil spelen om hoge maatschappelijke kosten voor onnodige netuitbreiding te voorkomen, dan is nu het moment. Het laten vervallen van de dubbele heffing van energiebelasting bij opslag is daar al een mooi voorbeeld van.

Focus op leveringszekerheid en betaalbaarheid houdt de prijzen juist hoog

De energiemarkt is sinds 1998 geliberaliseerd in Nederland. Hierdoor hebben we een vrije markt met concurrentie tussen leveranciers en keuzevrijheid voor de afnemers. Maar nu midden in de energietransitie hebben we te maken met een volatiele markt en hoge prijzen. De energiearmoede is steeds nijpender geworden en de overheid komt met tegemoetkomingen vanwege de hoge prijzen. De ACM is in 2022 strenger toezicht gaan houden en pleit voor nieuwe regels. Ondertussen is er (veel) gesteggel tussen energiebedrijven en de overheid over afspraken, controle en regulering. Bij warmtenetten is al een stap teruggezet in de liberalisering, warmtenetten moeten ‘publieke bedrijven’ worden.

Verwachte ontwikkeling 2023

De focus lag voorheen vooral op het creëren van meer marktwerking. Nu blijken andere waarden ook belangrijk als leveringszekerheid, betaalbaarheid en verduurzaming. De Nederlandse overheid en de EU bewegen steeds meer naar ingrepen om de energiemarkt op leveringszekerheid en betaalbaarheid te controleren. Zo is er nu een prijsplafond ontstaan om meer controle te krijgen op de prijs (die afnemers betalen).

Betaalbaarheid maakt het duurder
Het verschil tussen de marktprijs en het prijsplafond wordt gedekt door de overheid. Maar dit komt uiteindelijk neer op een subsidie betaald met belastinggeld van dezelfde afnemers. Door een prijsplafond is de overheid vooral geld kwijt aan betalen van de energierekening in plaats van het kunnen investeren in de netten, besparingsmaatregelen en duurzame technologieën die de energieprijs in de toekomst kunnen drukken.

Leveringszekerheid maakt het duurder
We willen koste wat het kost de energievraag invullen. Echter doordat Europa iedereen overbiedt om maar genoeg ter beschikking te hebben, drijven we zelf bij aan een prijsopdrijvend effect. Daarnaast heeft dit impact elders in de wereld waar we niet bij stilstaan, bijvoorbeeld in Bangladesh waar LNG niet meer aan komt. In een wereld van schaarste moeten we meer doen om te krimpen in onze behoefte aan gas.

Hoge prijzen versnellen de verduurzaming
De hoge energieprijzen dragen bij aan verduurzaming, want door de hoge prijzen gaan mensen steeds minder verbruiken en worden besparende en verduurzamende ingrepen steeds interessanter. Als maatschappij willen we uiteraard kwetsbare partijen beschermen, maar het is belangrijk om niet alle prijsprikkels weg te halen door ingrepen in de markt.

We hoeven de marktwerking niet helemaal terug te draaien, in de drang naar betaalbaarheid en leveringszekerheid.
Een markt waarin klanten een keuze hebben tussen vaste, variabele en dynamische tarieven zal leiden tot meer overstapmogelijkheden dan in de huidige disfunctionerende markt, die deels veroorzaakt wordt door het prijsplafond. Het cowboy gedrag met aansturen op contractbreuk perken we in door de aangepaste werkwijze m.b.t. opzegvergoedingen. Op deze manier kunnen we de marktwerking nog steeds benutten om de prijs laag te houden.
Dit alles zorgt voor een markt waarin die veel meer gebalanceerd is voor wat betreft verduurzaming, betaalbaarheid, leveringszekerheid, innovatie en marktwerking.