Sinds de energiecrisis is er in Nederland nog veel meer aandacht gekomen voor verduurzaming door middel van zonnepanelen. De salderingsregeling helpt om de enorm gestegen energiekosten te drukken.
In onderstaand artikel gaat Joost van Hoenselaar dieper in op salderen en het wetsvoorstel met betrekking tot de afbouw van salderen.
Afbouw van de salderingsregeling
Recentelijk is er in de Tweede Kamer een wetsvoorstel inclusief een aantal amendementen aangenomen om de salderingsregeling af te gaan bouwen. Het wetsvoorstel is 14 maart 2023 voor het eerst behandeld in de Eerste Kamer commissie voor Economische Zaken en Klimaat / Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Gezien de nieuwe zetelverdeling in de Eerste Kamer is de verdere behandeling van het wetsvoorstel zeer interessant geworden (en wellicht leidt het tot het niet aannemen van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer). In dit artikel wordt vanuit verschillende invalshoeken ingegaan op salderen, de successen ervan, maar ook keerzijdes die zijn verbonden aan salderen.
Wat is salderen eigenlijk?
In Nederland mag een kleinverbruiker, die zelf elektriciteit opwekt en levert aan het net, de hoeveelheid elektriciteit, die ingevoed wordt, gebruiken om zijn afname van elektriciteit van het net te verminderen. Het verminderen van de afname door de invoeding vindt plaats op een tweetal onderdelen van de energiefactuur. Enerzijds moet de energieleverancier de leveringskosten voor elektriciteit verminderen door enkel het saldo van afname minus invoeding in rekening te brengen en anderzijds moet voor de overheidsheffingen hetzelfde saldo gehanteerd worden voor de energiebelasting (en tot voor kort ook nog voor de Opslag Duurzame Energie).
De introductie van salderen
In 2004 werd de werkwijze wettelijk vastgelegd door de invoering van de salderingsregeling. De voornaamste reden was het stimuleren van het opwekken van eigen, groene energie. Hiermee kon de energietransitie worden bevorderd. Destijds hadden zonnepanelen hadden een terugverdientijd van pakweg 30 jaar. Sindsdien zijn zonnepanelen qua kostprijs fors gedaald.
Het succes van salderen
De wettelijke stimulans van salderen heeft na enkele jaren ertoe geleid dat steeds meer consumenten zijn overgegaan tot de installatie van zonnepanelen. Negen jaar na de invoering van de saldering werd er 10x zoveel elektriciteit opgewekt met behulp van zonnepanelen en nog eens 5 jaar later (2018) was het al 100x zoveel. Sinds het uitbreken van de energiecrisis is het aantal geïnstalleerde zonnepanelen explosief gestegen.
Een keerzijde van salderen
Door de enorme toename aan zonnestroom (en windstroom) zijn er meerdere effecten zichtbaar geworden. Zo zijn op de wholesale markten voor elektriciteit grote prijsverschillen zichtbaar geworden. Als er relatief weinig vraag is naar elektriciteit, terwijl deze duurzame energiebronnen wel produceren dan kunnen prijzen gaan dalen. In de zomer kan hierdoor de gemiddelde prijs fors lager liggen dan in de winter (zie trends 2017 en 2020). Deze effecten zijn niet allesbepalend voor wat betreft de prijsvorming op de wholesale markten. Andere effecten zoals de huidige energiecrisis zorgen voor geheel andere trends en prijsniveaus (zie trends 2017, 2020 en 2022). Deze prijzen stimuleren het opwekken van eigen energie nog veel sterker.
Negatieve uurprijzen
Naast seizoensgebonden prijseffecten zijn er ook effecten zichtbaar op een veel korter tijdsbestek. Sinds 2020 zijn er regelmatig uren op de wholesale markten waarbij day-ahead uurprijzen voor de Nederlandse markt negatief worden. Bij de behandeling van het wetsvoorstel ter afbouw van de salderingsregeling is om die reden nog een amendement ter stemming gebracht. De Tweede Kamer vond dat de consument beschermd moest worden tegen negatieve uurprijzen. De consument zou niet langer hoeven te betalen voor het invoeden van zonnestroom op dergelijke momenten. Hierbij is primair gekeken naar de negatieve prijzen op de day-ahead markt, echter heeft de consument te maken met een prijs die nog verhoogd wordt door belastingen (zoals energiebelasting en btw). Op basis van de data is te achterhalen dat in 2022 er 52 uren zijn geweest met negatieve marktprijzen, maar hiervan vallen er 27 af als de energiebelasting van 2022 erbij wordt geteld. De energiebelasting van 2022 lag wel veel lager dan gebruikelijk (dit was een compensatiemaatregel voor de energiecrisis). Als het tarief van 2023 toegepast zou zijn op de marktprijzen van 2022 dan resteren er nog vijf uren. Deze uren vielen allen op zaterdag 23 april 2022 en dit was de eerste dag van de meivakantie. April 2022 was een zonnige maand (16% zonniger dan normaal), waarbij vooral de periode tussen 16 en 24 april uitermate zonnig was. Een zonnige zaterdag aan het begin van een vakantieweek hoeft niet een vervelend moment te zijn voor negatieve uurprijzen. Het opladen van een elektrische auto vlak voor een vakantie kon zelfs geld opleveren (lekker begin van een vakantie).
Afgelopen Nieuwjaarsdag was qua marktprijzen opvallend. Tot aan 14.00 uur was de prijs niet boven €0,00 uitgekomen. De vraag naar elektriciteit is op Nieuwjaarsdag natuurlijk heel laag en het aanbod uit duurzame bronnen was heel hoog. Windenergie leverde een enorme bijdrage en dit dreef de prijzen omlaag. Moet saldering (voor consumenten zonnepanelen) sneuvelen als het aandeel van zon maximaal 2,7GW was, terwijl 5,24GW afkomstig was van wind op land en 2,07GW van wind op zee.
Het transportnetwerk van elektriciteit knelt
Decennialang was het transport van elektriciteit redelijk overzichtelijk. Elektriciteit werd op een beperkt aantal plaatsen zeer grootschalig opgewekt (in elektriciteitscentrales) vervolgens werd het via het hoogspanningsnetwerk van de landelijke netbeheerder naar het regionale netwerk van regionale netbeheerders getransporteerd. De regionale netbeheerder verzorgde het transport naar de uiteindelijke eindafnemer. De zwaarte van de verschillende netten werd voornamelijk bepaald door de hoeveelheid elektriciteit die vanuit de grootschalige opwekkers naar de kleinschalige afnemers moest worden getransporteerd. Inmiddels zijn de eindafnemers (o.a. door de salderingsregeling) ook kleinschalige opwekkers geworden. Een groot aantal kleinschalige opwekkers kan wel leiden tot grote volumes die getransporteerd moeten worden. Het oorspronkelijke technische ontwerp van de netten kan hier steeds minder goed mee om gaan. Dit heeft nog niet geleid tot grootschalige black-outs, maar er is wel op steeds meer plaatsen drukte op het net. Door deze drukte (ook wel congestie genoemd) op het net zijn er beperkte of zelfs geen aansluitmogelijkheden meer op vele plekken in Nederland. Uitbreiden met nieuwe netten of het verzwaren van bestaande netten kent een lange doorlooptijd. De afbouw van de salderingsregeling is er deels op gericht om de groei aan zonnepanelen gedeeltelijk af te remmen. Het combineren van zonnepanelen met opslag zou een volgende stap kunnen zijn om enerzijds door te kunnen stomen met het opwekken van eigen, groene energie en anderzijds de druk op het net niet verder te verergeren.
Afbouw salderingsregeling
Het dalen van de kostprijs en de bijbehorende terugverdientijd is recentelijk het belangrijkste argument geweest bij het wetsvoorstel voor de afbouw van de salderingsregeling. De afbouw van de salderingsregeling moet, indien de Eerste Kamer het wetsvoorstel goedkeurt, meerdere jaren gaan beslaan en wordt stapsgewijs uitgevoerd. Natuurlijk zijn bij de behandeling van het wetsvoorstel kritische vragen gesteld in de Tweede Kamer. Zijn we niet te snel met de afbouw? Moeten we niet wachten tot er vijf miljoen zonnepanelen op daken liggen? Remmen we de verduurzaming af bij huurwoningen? Deze vragen zijn niet als blokkerend beschouwd, maar er komen als gevolg van enkele amendementen wel twee tussentijdse evaluatiemomenten van de afbouw (loopt de terugverdientijd niet te hard op). Bovendien moet er jaarlijks door een externe rapportage inzicht gegeven worden in de terugverdientijd.
Jaarlijks salderen
Door de energiecrisis grepen enkele leveranciers een hiaat aan in de salderingsregeling. Zij schakelden over tot maandelijks salderen. Salderen van verbruiken moet op jaarbasis plaatsvinden. Op 1 maart 2023 heeft de kantonrechter in Almere geoordeeld dat de verplichting tot salderen op jaarbasis geldt ondanks het feit dat het niet expliciet in de huidige regeling staat opgenomen. De intentie van de wetgever is sinds de introductie van de salderingsregeling wel duidelijk. Minister Jetten heeft in het wetsvoorstel voor de afbouw van de salderingsregeling een aanpassing doorgevoerd om dit specifieke hiaat te verhelpen.
Salderen per tariefperiode
Qua formulering is dit nog verder verscherpt door een amendement van Henri Bontenbal. Het saldo qua verbruik (afname minus invoeding) moet op jaarbasis worden bepaald. Vervolgens moet zowel het verbruik als de invoeding per tariefperiode worden gebruikt om de kosten te bepalen (met gebruikmaking van de tarieven die in die specifieke tariefperioden gelden). Als er meer elektriciteit ingevoed wordt op jaarbasis dan er elektriciteit afgenomen wordt dan moet er een redelijke vergoeding voor teruggeleverde elektriciteit worden uitgekeerd. De vergoeding is ook aangescherpt door een amendement en dient minimaal 80% van het leveringstarief te zijn.
Nog steeds hiaten
Onduidelijkheid is er onder andere nog wel bij welk leveringstarief het percentage van de redelijke vergoeding toegepast dient te worden. Mag bij een overschot van teruglevering de leverancier zelf bepalen welke tariefperiode als uitgangspunt genomen mag worden? In de huidige volatiele markt worden leveringstarieven regelmatig aangepast. Wat als de leveringstarieven in de zomerperiode lager komen te liggen dan in de winterperiode? Een andere onduidelijkheid gaat over de volumes zelf. Moeten gemeten volumes per tariefperiode als startpunt van de salderingsregeling worden gehanteerd of kan het saldo van afname minus invoeding als leidend worden beschouwd? Indien dit laatste toegestaan is dan kan de werkwijze tussen verschillende leveranciers van elkaar gaan afwijken (zoals eigenlijk de huidige salderingsregeling tot verschillen bij bijvoorbeeld salderen in het geval van dubbel tarief heeft geleid).
Ter afronding
Er speelt veel op het gebied van salderen. Veel consumenten profiteren ervan, maar het is niet de enige manier om verduurzaming te bereiken. Vanuit Het ConsultancyHuis houden we ons bezig met de energietransitie en hoe we er samen met opdrachtgevers een succes van kunnen maken. Met onze gezamenlijke kennis en ervaring richten we ons onder andere op salderen en de wettelijke aanpassingen, die eraan zitten te komen.
Voel je vrij contact met ons op te nemen indien er vragen zijn over dit onderwerp.
Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel door Joost van Hoenselaar, Business Consultant bij Het ConsultancyHuis. Ook is dit stuk onafhankelijk opgesteld ten opzichte van voormalige, huidige of toekomstige opdrachtgevers.
